Sztuka od kolebki – „Praptaki i inne zwierzaki”, „Rogacze i przeżuwacze”, „Pasterze i tancerze” Joanna Merkuria Czerwińska

W 2015 roku Instytut Książki ogłosił pierwszą edycję konkursu na projekt czytelniczej wyprawki dla dzieci w kategorii wiekowej 0–3. Celem konkursu TRZY/MAM/KSIĄŻKI było wyłonienie zestawu trzech książeczek, które będą towarzyszyć dziecku od chwili narodzin aż do okresu przedszkolnego. Jurorka pierwszej edycji konkursu, Joanna Olech, wyjaśnia, że „czytelnictwo zaczyna się od kołyski, na długo przed dniem, w którym dziecko zacznie samodzielnie składać litery”, dlatego ważne jest, by od samego początku dostarczać czytelnikom in spe książek doskonałych pod każdym względem: pomysłowych, ładnych i przede wszystkim adekwatnych do możliwości poznawczych małych odbiorców. W pierwszej edycji konkursu TRZY/MAM/KSIĄŻKI nagrodzono serię książek Joanny Gębal i Moniki Zborowskiej pt. Popatrz w niebo, a laureatką drugiej edycji konkursu została Joanna Merkuria Czerwińska. Jej projekt obejmujący Petroglify z Nazca, Sztukę paleolitu i Sztukę naskalną pokonał 35 innych prac konkursowych i został wydany przez Dwie Siostry pod zmienionymi tytułami: Praptaki i inne zwierzęta, Rogacze i przeżuwacze oraz Pasterze i tancerze.

Praptaki i inne zwierzaki, Rogacze i przeżuwacze oraz Pasterze i tancerze to kartonowe książki uwzględniające kolejne etapy rozwoju dzieci: od prostych kontrastowych ilustracji poprzez szczegóły aż do kolorowych i złożonych kompozycji. Wykorzystane przez Joannę Merkurię Czerwińską motywy pochodzą z autentycznych prehistorycznych geoglifów i malowideł naskalnych całego świata.

PRAPTAKI I INNE ZWIERZAKI

Pierwsza część pt. Praptaki i inne zwierzaki to zbiór 11 czarno-białych kształtów o wyraźnych, grubych konturach opracowanych na podstawie rysunków z Nazca.
Linie z Nazca (błędnie określone na tylnej okładce mianem petroglifów) są przykładem geoglifów, czyli gigantycznych rysunków na ziemi. Powstały w efekcie usunięcia ciemnych kamieni i odsłonięcia jasnej gleby na pustynnym płaskowyżu w południowo-zachodniej części Peru. Rowki mają średnio 20 centymetrów głębokości i około metra szerokości. Widziane z lotu ptaka przypominają kształtem zwierzęta, rośliny lub figury geometryczne. Zostały stworzone przez Indian Nazca między rokiem 300 p.n.e. a 900 n.e. W 1994 roku wpisano je na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

ROGACZE I PRZEŻUWACZE

W drugiej części trylogii Pierwsze Obrazy Joanna Merkuria Czerwińska przedstawiła 11 sylwetek zwierząt w czerni i bieli. Tytułowi rogacze to dorosłe samce sarny, natomiast przeżuwacze to podrząd ssaków z rzędu parzystokopytnych. Mają stosunkowo wysokie kończyny z dwoma wyraźnie większymi palcami zakończonymi racicami, poza tym u wielu gatunków występują rogi (twarde, niewymieniane wyrostki ze skóry właściwej) lub poroże (twardy, kostny twór zrzucany i nakładany corocznie). Żywią się głównie roślinami. Połykają pokarm słabo pogryziony, dlatego ulega on przeżuciu w późniejszym czasie, kiedy zwierzęta się nie pasą. Większość gatunków żyje w stadach. W skład rodziny przeżuwaczy wchodzą między innymi jeleniowate (np. renifery, sarny, jelenie, łosie i daniele) i wołowate (np żubry, bawoły i kozice). Poszczególne wizerunki zwierząt powstały w paleolicie (czyli epoce kamienia łupanego, najstarszym i najdłuższym etapie w dziejach rozwoju społeczności ludzkiej) i zostały wyodrębnione z większych scen pochodzących głównie z jaskini Lascaux, a także – jak udało mi się ustalić – z jaskini Rouffignac (mamut) oraz Pech Merle (wizerunek konia ozdobionego kropkami i odciski ludzkich dłoni). Poszczególne rozkładówki charakteryzują się większą liczbą szczegółów w porównaniu do pierwszej części: oprócz grubych, wyraźnych konturów pojawiają się plamki w mniejszych i większych skupiskach. Warto pamiętać, że czarno-biała kolorystyka zwierząt wynika z założeń serii, w oryginale malowidła były kolorowe (czarno-czerwono-żółto-purpurowe).

    

PASTERZE I TANCERZE

Trzecia część Pierwszych Obrazów, czyli Pasterze i tancerze są przeznaczone dla dzieci dwuletnich i starszych. Na kolorowych stronach przedstawiono pełne detali sceny zbiorowe. Na malowidłach pojawiają się głównie zwierzęta, a wizerunki ludzi są niepełne, mało realistyczne, często ograniczone do jednego fragmentu ciała, np. dłoni – uwiecznionych w pozytywie lub negatywie. Naukowcy ustalili, że paleolityczny artyści używali do malowania farb otrzymywanych z naturalnych barwników takich jak węgiel drzewny czy ochra (skała bogata w związki żelaza o barwie od żółtej do brązowej). Farby nakładano palcami lub pędzlami z włosia lub mchu, a charakterystyczny efekt rozpylenia (mnóstwo kropeczek) uzyskiwano za pomocą wydrążonych kości.

Książki Joanny Merkurii Czerwińskiej to odważna alternatywa dla pierwszych kartonówek, z jakimi styka się dziecko w najwcześniejszym okresie życia. Chyba nigdy wcześniej nie wykorzystano w publikacjach dla najmłodszych odbiorców dzieł sztuki, w dodatku motywy przywołane z geoglifów w Nazca i malarstwa jaskiniowego nie są obrazami, które pierwsze przychodzą do głowy, kiedy myślimy o książkach dla dzieci. Jednak z drugiej strony autorka bardzo starannie dobrała poszczególne obrazy, tworząc serię, która jest naprawdę dostosowana do rozwijającego się wzroku dziecka począwszy od noworodka poprzez niemowlaka aż do młodszego przedszkolaka. Joanna Merkuria Czerwińska bardzo dosłownie potraktowała zachętę do zapoznawania dzieci ze sztuką od kolebki – bo w swoim projekcie sama również sięgnęła do najdawniejszych czasów i pierwszych przejawów ludzkiej działalności artystyczno-religijnej. Do jej Pierwszych Obrazów będziecie mogli wrócić z dziećmi nawet po wielu latach podczas rozmów o historii sztuki. Ja skorzystałam z okazji i przypomniałam córce pierwsze rozdziały z wspaniałej książki Michaela Birda pt. Gwiaździsta noc Vincenta i inne opowieści. Historia sztuki dla dzieci wyd. Nasza Księgarnia (TU recenzja).

O AUTORCE